Uprawnienia małżonka spadkodawcy

Małżonek spadkodawcy i jego szczególna pozycja

Sytuacja małżonka spadkodawcy jest dość szczególna w porównaniu z innymi spadkobiercami jak na przykład z dziećmi (zstępnymi) czy jego rodzicami (wstępnymi). Małżonka wraz ze spadkodawcą łączy szczególna więź emocjonalna, duchowa oraz majątkowa. Przyjmuje się więc, że małżonek spadkodawcy jest na korzystniejszej pozycji niż pozostali spadkobierców.

Jedną z korzyści, jakie ma małżonek spadkodawcy, to zapewnianie mu  minimalnego udziału w spadku w zależności od tego z kim dziedziczy. I tak udział małżonka, który dziedziczy ze zstępnymi, czyli na przykład dziećmi nie może być mniejszy niż ¼ spadku. Udział małżonka, który dziedziczy z rodzicami lub rodzeństwem spadkodawcy, w sytuacji, gdy nie ma zstępnych,  wynosi ½ spadku (a więc połowę). Natomiast w przypadku gdy nie ma zstępnych, rodziców oraz rodzeństwa spadkodawcy i zstępnych rodzeństwa (dzieci lub wnuków), to cały spadek przysługuje małżonkowi.

Dziedziczenie a ustroje majątkowe małżeńskie

Jeżeli spadkodawca w chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim, to do spadku wchodzi tylko jego majątek osobisty oraz udział w majątku wspólnym, w sytuacji, gdy małżonków łączył ustrój wspólności majątkowej. Udziały w majątku wspólnym małżonków są co do zasady równe. Jednak może się zdarzyć sytuacja, że małżonkowie w umowie majątkowej określą inne udziały. Na przykład udział żony to 2/3, a męża 1/3. Sytuacja majątkowa małżonka spadkodawcy może być więc uregulowana umową majątkową małżeńską. Małżonkowie mogą sami ustalić, jakie będą ich udziały w majątku wspólnym. Nie mają tu żadnych ograniczeń.

Majątkową umową małżeńską mogą również doprowadzić do znacznego wzmocnienia sytuacji małżonka spadkodawcy. Mogą to zrobić na trzy sposoby:

1. Rozszerzyć albo ograniczyć wspólność ustawową, co spowoduje zmianę składu majątku osobistego i wspólnego małżonków. Można tak rozszerzyć wspólność majątkową, że w chwili śmierci małżonka część przedmiotów, która normalnie stanowiłaby majątek osobisty, wejdzie w skład majątku wspólnego. Następnie jedynie połowa będzie podlegać dziedziczeniu.
2. Można ustalić w umowie małżeńskiej o rozszerzeniu lub ograniczenia wspólności ustawowej, że w razie jest ustania, czyli na przykład na skutek śmierci jednego z małżonków, ich udziały nie będą równe. Np. udział żony będzie 8/10, a męża tylko 2/10. Taka sytuacja wpłynie na wielkość spadku.
3. Można również w umowie o ustanowieniu rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków określić w szerokim zakresie sposób ustalania dorobków małżonka w razie ustania tego ustroju.

Prawo do zachowku małżonka spadkodawcy

Wyżej wymienione umowy powodują więc istotne zmiany w składzie spadku, a więc wywołują skutki w sferze praw do spadku. Umowy te nie mają charakteru darowizn, a więc nie są brane pod uwagę przy wyliczaniu zachowku ani przy dziale spadku. Jest to korzystne dla małżonka spadkodawcy.

Należy przyjąć, że małżonek spadkodawcy jest niewątpliwie w pozycji uprzywilejowanej w stosunku do pozostałych spadkobierców. Z reguły oboje małżonkowie wspólnie tworzą majątek wspólny. Łączy ich również więź emocjonalna i duchowa.

Pamiętać jednak należy, że zwiększone udziały dotyczą jedynie dziedziczenia ustawowego. Jeżeli więc spadkodawca sporządził testament, w którym powołał do spadku jedynie swoje dzieci, a pominął małżonka, to nie ma on żadnych praw do spadku, a jedynie prawo do zachowku, o ile nie został wydziedziczony.

Wyłączenie małżonka od dziedziczenia

Szczególna pozycja małżonka przy dziedziczeniu wiąże się również z tym, że może on zostać wyłączony od dziedziczenia. Taka sytuacja ma miejsce, gdy spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu albo separacji z winy małżonka, a żądanie to było uzasadnione.

Szczegółowe informacje na ten temat możesz przeczytać w moim artykule.

Chcesz dowiedzieć się więcej, zapraszam do kontaktu.

Podstawa prawna

• art. 931, 933 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny
• art. 43, 501, 513 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy