Prawo do zachowku
Podstawową zasadą prawa spadkowego jest swoboda testowania, która oznacza, że spadkodawca sam określa co się stanie z jego majątkiem po jego śmierci. Spadkodawca może więc w drodze testamentu przepisać cały swój majątek dowolnie wybranej przez siebie osobie. Swobodę tę jednak ogranicza właśnie prawo do zachowku.
Oznacza to, że co prawda spadkodawca może według własnej woli wskazać dowolnie swojego spadkobiercę, który obejmie jego cały majątek, jednak osoby najbliższe spadkodawcy mają prawo otrzymać zachowek. Jest to swego rodzaju zabezpieczenie osób najbliższych przy swobodnym dysponowaniu majątkiem przez spadkodawcę w przypadku pominięcia najbliższych przy dziedziczeniu.
Osoby najbliższe mogą w ramach zachowku żądać zapłaty na ich rzecz określonej kwoty pieniężnej. Nie mają oni prawa do poszczególnych przedmiotów spadkowych, tylko do zapłaty określonej kwoty.
Prawo do zachowku to więc prawo do otrzymania określonej w pieniądzu wartości, dla obliczenia której podstawę stanowi spadek, zapisy windykacyjne oraz darowizny udzielone przez spadkodawcę.
Prawo do zachowku można zbyć.
Uprawniony do zachowku
Prawo do zachowku wynika z małżeństwa oraz z pokrewieństwa, w tym przysposobienia. Powstaje ono w stosunku spadkodawca – osoba najbliższa.
Uprawnionymi do zachowku są więc:
- zstępni (dzieci, wnuki),
- małżonkowie
- oraz rodzice spadkodawcy, jeżeli byliby powołani do spadku.
Oznacza to, że prawo do zachowku przysługuje tylko tym osobom z kręgu potencjalnie uprawnionych. Osoby takie w konkretnym przypadku byłyby powołane do spadku z ustawy.
Zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy nabywają prawo do zachowku w tej samej kolejności w jakiej byliby powołani do spadku. To oznacza, że w pierwszej kolejności prawo do zachowku przysługuje dzieciom i małżonkowi. W drugiej kolejności zaś prawo do zachowku uzyskują wnuki spadkodawcy, a później ewentualnie dalsi zstępni.
Pamiętać należy, że uprawnienie do zachowku jest niezależne do tego, czy uprawnionym jest spadkobierca (ustawowym lub testamentowym), zapisobierca albo obdarowany.
Wielkość zachowku
Wielkość zachowku dla każdego uprawnionego oblicza się odrębnie. Ustalenie wysokości zachowku obejmuje kilka etapów:
- należy określić ułamek stanowiący podstawę do obliczenia zachowku,
- należy ustalić substrat zachowku czyli stan czynny spadku wraz z zapisami windykacyjnymi i darowiznami,
- należy pomnożyć substrat zachowku przez ułamek, który wyraża udział stanowiący podstawę obliczania zachowku
- wynik mnożenia stanowi zachowek.
Należy również pamiętać, że od zachowku należy odjąć wielkość określonych korzyści, jakie uzyskał uprawniony np. przez darowiznę.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się:
- jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym,
- w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału.
Przedawnienie prawa do zachowku
Prawo do zachowku przysługuje z mocy ustawy z chwilą otwarcia spadku czyli z chwilą śmierci spadkodawcy.
Roszczenie uprawnionego z tytułu zachowku przedawnia się z upływem pięciu lat od ogłoszenia testamentu.
Zobowiązany do zapłaty zachowku
Osobą zobowiązaną do zapłaty zachowku może być zarówno spadkobierca testamentowy jak i ustawowy.
Możliwe jest również żądanie zapłaty określonego zachowku od zapisobiercy windykacyjnego, w sytuacji gdy uprawniony do zachowku nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku.
Gdy nie jest możliwe otrzymanie należnego zachowku od w/w osób, można żądać zapłaty od obdarowanego. Jest to osoba, która otrzymała darowiznę od spadkodawcy, jeśli darowizna ta została doliczona do spadku.
Podstawa prawna:
– art. 991-1007 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny
