Wydziedziczenie

Wydziedziczenie oznacza pozbawienie danej osoby prawa do zachowku. Spadkodawca sam bowiem decyduje, kto po jego śmierci ma prawo otrzymać jego majątek (spadek). Do tego właśnie może mu służyć instytucja wydziedziczenia.

Podstawy wydziedziczenia

Istnieją trzy różne podstawy wydziedziczenia, a mianowicie:

• uporczywe postępowanie wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Oznacza to, że zachowanie uprawnionego do zachowku musi być obiektywnie naganne. Nie może to być jednak zachowanie jednorazowe, ale musi mieć charakter długotrwały, ciągły lub powtarzający się. Zachowanie osoby uprawnionej do zachowku musi być świadome czyli musi ona zdawać sobie sprawę z tego co robi i, że jej zachowanie jest sprzeczne z ogólnie przyjętymi normami (zasadami współżycia społecznego), jak również musi działać wbrew woli spadkodawcy.
• dopuszczenie się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci.
• uporczywe niedopełnienie przez osobę uprawnioną do zachowku względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. W takim przypadku należy dokonać indywidualnej oceny co należy do określonych obowiązków rodzinnych osoby uprawnionej do zachowku. Inne obowiązki rodzinne będzie miał małżonek spadkodawcy, który jest na przykład zobowiązany do udzielania wzajemnej pomocy czy wierności, lub też współdziałania dla dobra rodziny. Inne obowiązki będą spoczywały na dzieciach spadkodawcy, które są zobowiązane na przykład do wzajemnego szacunku i pomocy wobec rodzica. Przykładem niedopełnienia obowiązków rodzinnych jest zerwanie kontaktów czy też brak osobistej troski i zainteresowania chorym spadkodawcą.

Należy jednak pamiętać, że przyczyny wydziedziczenia muszą istnieć w chwili sporządzania testamentu, nie można wydziedziczać na tzw. przyszłość i muszą być ona prawdziwe.  

Forma wydziedziczenia

Wydziedziczenie może nastąpić tylko w formie testamentu.

Spadkodawca może w testamencie ograniczyć się  tylko do wydziedziczenia, ale może w tym samym testamencie powołać do spadku wybrane przez siebie osoby.

Ważne jest, że z testamentu musi wynikać przyczyna wydziedziczenia. Nie ma potrzeby wskazywać wyraźnie podstawy wydziedziczenia, ale z treści testamentu winna ona wynikać. Jednak nie wystarczy samo powołanie się wyżej ogólnie sformułowane podstawy. Z testamentu musi wynikać konkretna okoliczność, która stała się przyczyną wydziedziczenia. W przypadku braku wskazania okoliczności będącej przyczyną wydziedziczenia, takie wydziedziczenie będzie bezskuteczne.

Spadkodawca może wydziedziczyć daną osobę tylko osobiście i nie może się zrzec tego prawa.

Możliwość kwestionowania wydziedziczenia

Osoba uprawniona do zachowku, która została wydziedziczona, może kwestionować swoje wydziedziczenie i na przykład powoływać się, że przyczyna wskazana w testamencie jest nieprawdziwa. Wtedy osoba, która powołuje się na wydziedziczenie, musi udowodnić, że przesłanka ta jest prawdziwa.

Kwestia wydziedziczenia najczęściej jest poruszana w postępowaniu sądowym o zachowek. Uprawniony do zachowku występuje z powództwem o zapłatę określonej kwoty pieniężnej tytułem wypłaty zachowku, a zobowiązany do jej zapłaty może powoływać się właśnie na wydziedziczenie i to na nim spoczywa obowiązku wykazania, że istniały podstawy do wydziedziczenia.

Skutki wydziedziczenia

Wydziedziczenie nie powoduje, że uprawniony do zachowku jest traktowany tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Pozostaje on nadal spadkobiercą ustawowym, gdyby nie było testamentu. Wydziedziczenie bowiem pozbawia prawa do zachowku, a nie powoduje utraty pozycji najbliższego spadkobiercy ustawowego.

Zstępni wydziedziczonego zstępnego są nadal uprawnieni do zachowku, chociaż przeżył on spadkodawcę. Oznacza to, że zstępni wydziedziczonego mają swoje prawo do zachowku, nie zaś prawo dziedziczone po wydziedziczonym.

Przebaczenie

Spadkodawca nie może jednak wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył.

Przebaczenie w sensie prawnym to decyzja wyrażona na zewnątrz np. potraktowanie krzywdy jako niebyłej. Należy pamiętać, że przebaczyć można wszystkie krzywdy. Warunkiem przebaczenia jest jednak jego uzewnętrznienie, to znaczy takie zachowanie spadkodawcy, które zostanie w ten sposób odebrane przez osobę trzecią.

W tym zakresie nie składa się żadnego oświadczenia. Warunkiem jego dokonania jest istnienie woli przebaczenia. Przebaczenia nie trzeba kierować bezpośrednio do osoby wydziedziczonej, może być kierowane do osób trzecich. Przebaczenia nie można odwołać i należy dokonać go osobiście.  Przebaczenie powoduje niemożność wydziedziczenia.

Podstawa prawna:

– art. 1051 i dalsze ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny