Wyłączenie małżonka od dziedziczenia

Sytuacja małżonka spadkodawcy jest szczególna, gdy wspólne pożycie między małżonkami ustało i w chwili śmierci istniały podstawy do rozwodu lub separacji. Jeżeli spadkodawca wystąpił do sądu o orzeczenie rozwodu albo separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione, może nastąpić wyłączenie małżonka od dziedziczenia. Postępowanie sądowe o rozwód lub separację musi toczyć się w chwili otwarcia spadku, czyli w chwili śmierci spadkodawcy. Jednak postępowanie w przedmiocie wyłączenia małżonka toczy się niezależnie od procesu o rozwód lub separację. Te ostatnie, ze względu na śmierć strony, ulegają umorzeniu.

Takie postępowanie toczy się jako odrębne postępowanie, niezależne od postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.

Przesłanki wszczęcia postępowania o wyłączenie małżonka

Warunkiem wszczęcia postępowania w przedmiocie wyłączenia jest wystąpienie przed śmiercią przez spadkodawcę z powództwem o rozwód albo separację z winy drugiego małżonka. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy spadkodawca wystąpił z orzeczeniem o nieorzekaniu o winie.

Nie jest możliwe dochodzenie wyłączenia małżonka spadkodawcy, gdy istnieją już inne powody, z których wynika, że został on pozbawiony prawa do dziedziczenia. Takimi sytuacjami są:

• uznanie małżonka spadkodawcy za niegodnego dziedziczenia,
• wydziedziczenie małżonka,
• zrzeczenie się małżonka do dziedziczenia po spadkodawcy.

O wyłączenie małżonka od dziedziczenia można również żądać w przypadku prawa do zachowku.

Możliwość wyłączenia ma bowiem na celu całkowite wyeliminowanie małżonka od możliwości dziedziczenia po spadkodawcy.

Kto może wystąpić o wyłączenie małżonka?

Takim osobami mogą być: dzieci lub dalsi zstępni spadkodawcy, jego rodzice, rodzeństwo lub zstępni rodzeństwa. O ostatecznym kręgu uprawnionych decydować będzie jednak konkretny skład spadkobierców.

Każdy ze spadkobierców może samodzielnie wystąpić z właściwym żądaniem. Zapadłe orzeczenie sądowe będzie jednak skuteczne wobec wszystkich powołanych do spadku z ustawy.

Kiedy należy wytoczyć sprawę o wyłączenie?

Na wytoczenie powództwa o wyłączenie małżonka od dziedziczenia spadkobierca ma sześć miesięcy od dnia, kiedy dowiedział się o otwarciu spadku, a więc o śmierci spadkodawcy. Nie później jednak niż rok od dnia otwarcia spadku. Są to tzw. terminy zawite i nie można ich przywrócić.

Sąd w sprawie o wyłączenie bierze je pod uwagę z urzędu. Oznacza to, że w przypadku niezachowania terminu, sąd powództwo oddali, nawet jeśli byłyby spełnione przesłanki do wyłączenia.

Postępowanie sądowe o wyłączenie małżonka

W postępowaniu o wyłączenie małżonka powodem jest więc spadkobierca wskazany powyżej. Pozwanym natomiast jest małżonek, a w przypadku jego śmierci – jego spadkobiercy.

Sąd w postępowaniu samodzielnie ustala:

• czy żądanie rozwodu z winy tego małżonka było uzasadnione
• czy nie zachodziły przesłanki wyłączające orzeczenie rozwodu
• czy winę za rozkład pożycia małżeńskiego można przypisać małżonkowi spadkodawcy.

Po przeprowadzeniu postępowania sąd wydaje wyrok. W przypadku wyłączenia małżonka od dziedziczenia wyrok ten ma charakter konstytutywny. Jednocześnie wywołuje on takie skutki, jakby małżonek nie dożył otwarcia spadku.

W konsekwencji wyroku małżonek spadkodawcy nie dziedziczy z ustawy. Traci także inne przyznane mu z mocy prawa uprawnienia, np. prawo do zachowku czy prawo do udziałów w przedmiotach urządzenia domowego.

Nie pozbawia ono jednak małżonka statusu spadkobiercy testamentowego, zapisobiercy zapisu zwykłego lub windykacyjnego ani też beneficjenta polecenia.

Jeśli masz dodatkowe pytania, zapraszam do kontaktu.

Podstawa prawna

art. 940 dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny