Artykuły, Forma nabycia własności

Zastaw jako zabezpieczenie wierzytelności

Zastaw, jak i hipoteka stanowi zabezpieczenie rzeczowe wierzytelności, co oznacza, że wierzyciel może zaspokoić swoje roszczenie z rzeczy bez względu na to, czyją jest ona własnością i to przed wierzycielami osobistymi właściciela tej rzeczy.

Zastaw podobnie jak hipoteka jest jednym z tzw. praw zastawniczych, których celem jest zabezpieczenie wierzytelności na rzeczy. Jest również ograniczonym prawem rzeczowym na cudzej rzeczy i z reguły ogranicza prawo własności. W przypadku zastawu wierzyciel nie zyskuje jednak uprawnienia do korzystania z rzeczy tak jak w przypadku innych ograniczonych praw rzeczowych.  Podstawowym uprawnieniem wierzyciela jest w tym przypadku możliwość dochodzenia zaspokojenia wierzytelności z rzeczy obciążonej.

POWSTANIE PRAWA ZASTAWU I JEGO RODZAJE

Umowny zastaw zwykły

Do ustanowienia prawa zastawu potrzebna jest umowa między właścicielem rzeczy a wierzycielem oraz wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły. Jest to tzw. umowa zastawnicza zawarta pomiędzy zastawcą, z zasady właścicielem rzeczy, bądź inną osobą uprawnioną przez właściciela do ustanowienia zastawu (np. zastępcą bezpośrednim lub pośrednim) a zastawnikiem – wierzycielem.

W umowie o zastaw zwykły obok złożonych oświadczeń woli dotyczących ustanowienia zastawu niezbędne jest wydanie rzeczy wierzycielowi lub osobie trzeciej, na które strony się zgodziły.

Można wyróżnić zastaw:

  • z posiadaniem zastawnika (z wydaniem rzeczy zastawnikowi) lub
  • zastaw bez posiadania, czyli pozostawienie rzeczy w posiadaniu zastawcy bądź osoby trzeciej.

W umowie należy określić przedmiot zastawu oraz zabezpieczoną wierzytelność.

Co do zasady forma umowy zastawniczej jest dowolna, Niezachowanie umowy w formie pisemnej nie powoduje jej nieważności. Jednak zastaw jest skuteczny wobec wierzycieli zastawcy jedynie wtedy, kiedy umowa o ustanowienie zastawu została zawarta na piśmie z datą pewną. Niezachowanie tej formy nie wpływa jednak na ważność samego zastawu, a jedynie pogarsza sytuację prawną zastawnika wobec wierzycieli zastawcy.

Zastaw rejestrowy

Zastaw rejestrowy jest szczególną odmianą zastawu umownego. Do powstania zastawu rejestrowego oprócz umowy zastawniczej zawartej pomiędzy zastawcą a wierzycielem (zastawnikiem) wymagany jest wpis do rejestru zastawów, który jest prowadzony przez sądy rejonowy tzw. sądowy rejestr zastawów.  

W przypadku zastawu rejestrowego wymagane jest, aby umowa o zastaw rejestrowy została  zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności, co oznacza, że jeśli nie jest sporządzona pisemnie, to jest nieważna.

Ponadto umowa o zastaw rejestrowy  musi zawierać:

  • datę zawarcia umowy;
  • imię i nazwisko (nazwę) oraz miejsce zamieszkania (siedzibę) i adres zastawnika, zastawcy oraz dłużnika, jeżeli nie jest on zastawcą;
  • przedmiot zastawu w sposób odpowiadający jego właściwościom;
  • wierzytelność zabezpieczoną zastawem – przez oznaczenie stosunku prawnego, z którego ta wierzytelność wynika lub może wynikać, oraz najwyższej sumy zabezpieczenia.

W przypadku zastawu rejestrowego nie jest potrzebne wydanie przedmiotu zastawu, tak jak to jest przy zwykłym zastawie. To, kto będzie w posiadaniu rzeczy, a więc z niej korzystał, decydują strony umowy.  Z reguły z przedmiotu prawa zastawu ma prawo korzystać (a więc także posiadać go) zastawca.

Zastaw ustawowy

Istnieją również przypadki, w których zastaw powstaje z mocy prawa, na mocy szczególnego przepisu ustawy. Oznacza to, że do jego ustanowienia nie jest potrzebne zawarcie umowy.

Zastaw ustawowy został przewidziany w szczególności:

  • w art. 49b ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych w art. 49b uregulowany został zastaw ustawowy w celu zabezpieczenia roszczeń PFRON wobec pracodawcy,
  • w art. 41 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa uregulowany został zastaw skarbowy, który zabezpiecza należności podatkowe oraz niektóre należności publicznoprawne. Zastaw rejestrowy powstaje na skutek zaistnienia okoliczności określonych przepisami ustawy. Jest rodzajem zastawu bez posiadania, dla jego powstania nie wymaga się zawarcia umowy, ani wydania rzeczy (prawa) zastawnikowi. Powstaje przez dokonanie wpisu w rejestrze zastawów skarbowych, bez względu na wolę właściciela rzeczy lub prawa majątkowego.
  • w art. 114 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych został uregulowany zastaw ustawowy na rzecz Skarbu Państwa w celu zabezpieczenie jego wierzytelności z tytułu tymczasowo poniesionych kosztów sądowych w określonych przypadkach,
  • w art. 27 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych został uregulowany zastaw ustawowy w celu zabezpieczenia należności z tytułu składek na wszystkich będących własnością dłużnika oraz stanowiących współwłasność łączną dłużnika i jego małżonka rzeczach ruchomych oraz zbywalnych prawach majątkowych.

POWSTANIE PRAWA ZASTAWU I JEGO RODZAJE

Co do zasady przedmiotem zastawu są rzeczy ruchome, ale i również prawa (zastaw na prawach, o ile są zbywalne).

Przedmiotem zastawu rejestrowego mogą być rzeczy ruchome i zbywalne prawa majątkowe.  Zastawem rejestrowym można w szczególności obciążyć:

  • rzeczy oznaczone co do tożsamości np. samochód,
  • rzeczy oznaczone co do gatunku, jeżeli w umowie zastawniczej określona zostanie ich ilość oraz sposób wyodrębnienia od innych rzeczy tego samego gatunku,
  • zbiór rzeczy ruchomych lub praw, stanowiący całość gospodarczą, choćby jego skład był zmienny
  • wierzytelności
  • prawa na dobrach niematerialnych,
  • prawa z papierów wartościowych.

Przedmiotem zastawu nie mogą być:

  • prawa mogące być przedmiotem hipoteki;
  • wierzytelności, na których ustanowiono hipotekę;
  • statki morskie oraz statki w budowie mogące być przedmiotem hipoteki morskiej.

WYGAŚNIĘCIE PRAWA ZASTAWU

Zastaw co do zasady  może wygasnąć w kilku przypadkach :

  • zrzeczenia się tego prawa przez zastawnika,
  • konfuzji (co oznacza, że zastawnik staje się zastawcą przez nabycie rzeczy obciążonej przez zastawnika),
  • wygaśnięcia zabezpieczonej wierzytelności,
  • jeżeli zastawnik zwróci rzecz zastawcy.

Chcesz dowiedzieś się więcej na temat zastawu, jak wierzyciel może się zaspokoić z przedmiotu zastawu?

 Zapraszam do kontaktu.

Napisz do mnie

Podstawa prawna: art. 306 – 326  ustawy z dnia z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny

Kamila Rutkowska-Krehut

Radca Prawny